Tien jaar geleden keken onderzoekers vooruit naar de journalistiek in 2025, hebben ze gelijk gekregen?

Gisteren is SXSW in Austin (in de Amerikaanse staat Texas) begonnen. Ik ben er voor de achtste keer bij en zal daar volgende week woensdag (voor betalende leden) en zaterdag over schrijven. Voor nu staan er twee andere onderwerpen op het programma:

• Het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek liet toekomstscenario's schetsen voor de Journalistiek in 2025, wat is daar van terechtgekomen?
• Dit is hoe Google de (nabije) toekomst van zijn zoekmachine voor zich ziet.

Het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek liet toekomstscenario's schetsen voor de Journalistiek in 2025, wat is daar van terechtgekomen?

In 2015 liet het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek een scenariostudie uitvoeren naar de journalistiek in 2025 (pdf). Bij een scenariostudie wordt geprobeerd om verschillende scenario's te schetsen van wat er mogelijk is in de toekomst, zodat het makkelijker wordt om je een beeld te vormen van wat er op ons afkomt, zodat je je kunt voorbereiden op eventuele verrassingen in de toekomst.

Het is niet zo dat er een scenario uiteindelijk uitkomt, maar het laat wel zien wat er zou kunnen gebeuren in het meest extreme geval. Of eigenlijk in de meest extreme gevallen, want er zijn vier scenario's ontwikkeld op basis van de combinatie van twee factoren: in hoeverre mensen vertrouwen hebben in instituties (do-it-yourself vs. do-it-for-me) en in hoeverre technologie wordt geaccepteerd (terughoudend vs. radicaal). Tegen elkaar afgezet krijg je dan de volgende vier scenario's:

Van ieder scenario is een zeer uitgebreide beschrijving gemaakt. Die zijn zeker de moeite waard om even door te lezen, maar voor deze nieuwsbrief gebruik ik een korte samenvatting:

Scenario 1: Wisdom of the Crowd

• Journalistiek is sterk versnipperd; burgers en kleine digitale spelers domineren het nieuwslandschap.
• Open source-platformen en peer-to-peer-netwerken bloeien, traditionele mediabedrijven verliezen terrein.
• Innovatie en technologie gedreven door de gemeenschap, maar een groeiende informatiekloof tussen actieve en inactieve burgers.
• Gepersonaliseerd nieuws als verdienmodel; nieuws wordt aangepast aan individuele voorkeuren en omstandigheden.
• Journalisten fungeren vooral als curatoren en factcheckers, terwijl robotjournalistiek eenvoudige taken overneemt.
• De publieke omroep krimpt drastisch; alleen één algemene zender blijft over.

Lees de volledige uitwerking van scenario 1.

Scenario 2: A Handful of Apples

• Enkele grote techbedrijven domineren het medialandschap, traditionele Nederlandse journalistiek verdwijnt grotendeels.
• Gratis, hoogwaardige content wordt aangeboden in ruil voor gebruikersdata, waardoor privacy nagenoeg verdwijnt.
• Kleine contentproducenten zijn afhankelijk van distributie via grote platformen zoals Google en Facebook.
• Lokale en onafhankelijke journalistiek verdwijnt, nieuws wordt vooral internationaal en algoritmisch bepaald.
• Er worden interactieve en meeslepende journalistieke (VR-)producties gemaakt door grote mediabedrijven.
• Robotjournalistiek neemt het eenvoudige nieuws volledig over; de onafhankelijke waakhondfunctie van de journalistiek verdwijnt grotendeels.

Lees de volledige uitwerking van scenario 2.

Scenario 3: The Shire

• Burgers wantrouwen overheid en grote instituten en organiseren zichzelf in kleine, lokale gemeenschappen.
• Journalistiek versplintert in community-sites met specifieke (ideologische) invalshoeken en discussies.
• Minder focus op nationale politiek; burgers interesseren zich meer voor lokale en internationale thema’s.
• Technologische vooruitgang stagneert, behalve op het gebied van vertaaltechnologie.
• Journalistieke verdienmodellen storten in; nieuws wordt vooral gedeeld in online gemeenschappen.
• Een groeiende informatiekloof ontstaat tussen goed geïnformeerde en minder geletterde burgers.

Lees de volledige uitwerking van scenario 3.

Scenario 4: Darwin’s Game

• Traditionele mediabedrijven overleven door zich aan te passen en nauwer samen te werken met hun publiek.
• Journalistiek richt zich meer op duiding, service en interactie met lezers/kijkers.
• Een klein aantal grote nieuwsmerken blijft overeind, terwijl regionale kranten grotendeels verdwijnen.
• Online journalistiek werkt met een freemium-model en branded content als belangrijke inkomstenbronnen.
• De publieke omroep blijft bestaan en speelt een belangrijke rol in het verminderen van ‘informatiestress’.
• Sociale media verliezen hun status als betrouwbare nieuwsbron; mensen keren terug naar gevestigde nieuwsmerken.

Lees de volledige uitwerking van scenario 4.

Nu is het idee van een scenariostudie niet dat er een scenario de waarheid wordt. Desondanks vind ik het interessant om te kijken naar de realiteit in het jaar waarover de toekomstscenario's gaan. Vooral omdat er misschien dingen zijn uitgekomen, waarvan de industrie doet alsof het hen overkomen lijkt, terwijl het tien jaar geleden al duidelijk was dat zoiets kon gebeuren.

Als je kijkt naar scenario 1, dan heb ik het idee dat er een paar dingen instaan die in lijn zijn met ontwikkelingen waar we midden in zitten. Er lijkt een beweging te zijn richting alternatieven voor de producten van de grote techreuzen, al is het natuurlijk afwachten hoe groot die beweging uiteindelijk zal blijken. De opkomst van generatieve AI zou op korte termijn mogelijk kunnen maken wat er geschreven wordt over robotjournalistiek.

Tegelijkertijd zie je ook meteen dat het heel duidelijk is welke hypes er in 2015 waren, die uiteindelijk niet hebben doorgezet of zo groot leken als gedacht. Neem bijvoorbeeld de ontbundeling van de journalistiek en de opkomst van crowdfunding. Dat zie je ook terug in scenario 2 waarin hypes als virtual reality en interactieve online storytelling (hallo Snowfall!) grote waarde werden toegedicht.

Scenario 2 is desondanks een scenario dat deels is uitgekomen en wat we ons langzaam beginnen te beseffen. Nee, de Nederlandse nieuwsorganisaties zijn (gelukkig) niet verdwenen. Tegelijkertijd wordt steeds duidelijker hoeveel macht de grote techbedrijven hebben gekregen en hoe essentieel ze zijn in de distributie van content. Mediabedrijven hebben zich daar misschien wel te makkelijk aan overgegeven en beginnen zich dat nu pas te realiseren.

In scenario 3 vind je de minste elementen terug die je nu in werkelijkheid ziet anno 2025. Al zie je wel dat het wantrouwen in de overheid en instituties (inclusief de journalistiek) onder druk staat, maar dat niet de voorspelde gevolgen heeft gehad die de onderzoekers tien jaar geleden hebben geschetst.

Tot slot zie ik in scenario 4 iets terugkomen dat de journalistiek meer zou moeten doen: het luisteren naar het publiek. Daarnaast vind ik het grappig dat er in het scenario wordt geschetst dat er in 2025 nog maar één ochtend- en één avondkrant zou blijven bestaan. Men had blijkbaar toen niet voorzien dat de avondkrant zou sterven.

Tot slot vond ik dit stuk uit scenario 4, op wat details na, bijzonder treffend:

Televisie, smartphones en radio spelen nog steeds een grote rol in ons dagelijks leven. De smart-tv in de woonkamer is veel belangrijker geworden. Die slimme televisie is in wezen de grootste tablet van het huis en wordt vooral gebruikt om video te streamen. Dat kan nieuws zijn, maar ook films, muziek en YouTube-video’s. Ouderwetse ‘kabel-tv’ is slechts één van de vele apps op je smart-tv. De publieke omroep weet grotendeels overeind te blijven en alle drie de publieke zenders bestaan nog. Wel hebben productiehuizen en het publiek meer inspraak gekregen in het aanbod. Forse bezuinigingen zetten het bestel onder druk, maar door de populariteit van vertrouwde gezichten blijven de kijkcijfers en advertentie-inkomsten stabiel. Daarnaast heeft de publieke omroep een duidelijke functie: door duiding en overzicht te bieden vermindert ze de informatiestress van de burger.

In 2021 heeft het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek opnieuw een scenariostudie laten uitvoeren. Ditmaal over de journalistiek in 2035. Nu hadden ze toen nog niet helemaal kunnen voorzien wat er in de jaren die volgen op dat onderzoek zou gebeuren met generatieve AI, maar verder is het onderzoek denk ik nog heel actueel. Grappig is daarbij dat je bepaalde elementen uit de studie voor 2025 opnieuw terugziet komen, maar dan met tien jaar vertraging. Ik zet alvast in mijn agenda dat ik over tien jaar dit onderzoek erbij pak om er dan over te schrijven in deze nieuwsbrief.

Je vindt het onderzoek naar de journalistiek in 2035 hier.

Dit is hoe Google de (nabije) toekomst van zijn zoekmachine voor zich ziet

In podcasts, in artikelen, in een sessie op de ochtend van SXSW, overal hoor ik hetzelfde: taalmodellen zorgen ervoor dat één van de belangrijkste manieren waarop we op het internet navigeren voor het eerst in decennia fundamenteel verandert. En dan gaat het over zoekmachines of eigenlijk in de dagelijkse praktijk: Google.

Als er een kans is dat Google zijn zoekmonopolie verliest, dan is het nu wel. ChatGPT heeft in korte tijd al een heel klein stukje van het marktaandeel van Google af kunnen snoepen. Dat is nog zeer marginaal, maar geen andere partij is dat in zo'n korte tijd gelukt. Microsoft Bing bestaat al meer dan vijftien jaar en heeft in al die tijd slechts een paar procent marktaandeel weten te veroveren.

Google zelf zit ook niet stil. In verschillende landen zien gebruikers al AI-antwoorden op zoekvragen (AI Overviews) en deze worden langzaam verder uitgerold. Ik verwacht dat het niet lang meer duurt voordat we die in Nederland gaan zien.

AI Overviews zijn echter niet het einddoel voor Google, maar slechts een eerste stap. Deze week heeft het internetbedrijf 'AI Mode' aangekondigd. Een nieuwe manier van zoeken waarbij herkend wordt wat de beste manier is om je vraag te beantwoorden (met een gegenereerd antwoord of met links) en waarbij je vervolgens door kunt vragen. De vorm van het antwoord hangt af van het type vraag, maar deze twee animaties geven een aardig beeld:

In eerste instantie is de AI Mode enkel beschikbaar voor Amerikaanse gebruikers die een betaald AI-abonnement hebben én de experimentele functie aanzetten. Gewone gebruikers krijgen het nog niet te zien en Google houdt ook de optie open om het nooit verder uit te rollen. Maar Google heeft dit natuurlijk niet voor niets gebouwd: dit is Google's visie op de toekomst van zoeken op het internet. Of dit het ook wordt, is een tweede, maar het zoeken zoals we dat kennen verdwijnt.

Voor iedere uitgever die nog steeds niet wakker is: dit gaat waarschijnlijk enorme impact hebben op het verkeer naar je site. Niet dat al het verkeer uit Google verdwijnt, er worden immers nog steeds links aan zoekantwoorden toegevoegd, maar welke links en in welke vorm en vooral ook: of mensen klikken, gaat fundamenteel veranderen. En, dat is misschien nog wel het belangrijkste om je te beseffen: dat gaat geen jaren meer duren.

Kort

• De Raad van Europa heeft zijn jaarlijkse rapport over persvrijheid in de EU gepubliceerd. Daarin wordt uitgebreid ingegaan op de risico’s die journalisten lopen tijdens het verslaan van de oorlog in Oekraïne, maar er zijn ook aanhoudende zorgen over geweld tegen journalisten en over de verkiezingswinsten van politici die een vijandige houding hebben ten opzichte van de pers.
• BBC News start met een afdeling die als doel heeft om gepersonaliseerd nieuws te publiceren met behulp van kunstmatige intelligentie. Personalisatie zou moeten gaan over de inhoud, vorm en plek waar het nieuws wordt geconsumeerd, al wordt de BBC nog niet heel concreet over hoe dat eruit kan zien. Met het project gaat de Britse omroep zich in eerste instantie richten op de moeilijk bereikbare doelgroep onder de 25.
• Polls zijn niets nieuws, maar in nieuwsbrieven zie je ze nog niet heel veel. De Financial Times heeft er veel succes mee.
• Medewerkers van de Social Security Administration van de Amerikaanse overheid mogen een heleboel nieuwssites niet meer bezoeken op werktelefoons en -computers. En laten dat nu net de sites zijn die dit soort verhalen publiceren.
• Apple kondigde in juni vorig jaar een verbeterde versie van Siri aan, dankzij de integratie van generatieve AI en toegang tot de apps en informatie op iemands iPhone. De uitrol hiervan heeft echter vertraging opgelopen en de kans is groot dat de nieuwe functies een jaar na de aankondiging nog niet beschikbaar zijn. Om nog maar te zwijgen van wanneer het in het Nederlands gaat werken... Bij de lancering van de originele Siri zat daar 3,5 jaar tussen.
• OpenAI zou werken aan AI-agents die op PhD-niveau opereren en waarvan het gebruik 20.000 dollar per maand gaat kosten.
• X wil een functie toevoegen waarbij je het taalmodel Grok kan aanroepen om een vraag te stellen, die dan via een reply wordt beantwoord. Ik zie nu al voor me hoe reacties van de bot die Elon Musk niet zinnen viral gaan.
• Reddit voegt een functie toe waarmee je, dankzij de integratie van een taalmodel, kunt checken of je post voldoet aan de regels van de subreddit waarin je post, nog voordat je deze plaatst. Kan het hele internet niet zo'n functie krijgen?
• Amazon is gestart met een test op Prime Video waarbij films en series worden nagesynchroniseerd door generatieve AI.
• Het gerucht ging al, maar het is nu ook officieel aangekondigd: YouTube heeft, om te beginnen in de VS, een Lite-versie van zijn Premium-abonnement geïntroduceerd, omdat YouTube Premium in korte tijd onbetaalbaar is geworden voor veel mensen.
• TikTok zou nog niet hebben onderhandeld met de Amerikaanse partijen die geïnteresseerd zouden zijn om een deel van de app over te nemen. Over een maand loopt het uitstel dat Trump heeft verleend om de overname mogelijk te maken af. Aangezien hij geen juridische basis had voor dit uitstel, is de verwachting dat hij het zonder problemen nogmaals kan verlengen.