Gratis nieuwssites staan onder druk door de opkomst van kunstmatige intelligentie

In mijn nieuwsbrief van vandaag duik ik in de geschiedenis van gratis nieuwssites op internet en werp ik een blik in de toekomst. Want kan een gratis nieuwssite financieel nog uit als taalmodellen worden ingezet om de (zoek)vragen van mensen te beantwoorden?

Het verdienmodel van gratis nieuwssites lijkt niet meer uit te komen

Als je kijkt naar online nieuws, dan zou je dit onder kunnen verdelen in drie fases:

• De opkomst van online nieuws begon eind jaren '90 en liep door tot ver in de jaren '00. Traditionele media wisten niet wat ze met het internet aan moesten. Ze maakten immers kranten of tv. Voor de kranten gold daarbij ook nog eens dat ze geld verdienden aan abonnementen, terwijl op internet in die tijd alles gratis was. Ondertussen stonden er online spelers op die gratis nieuws gingen aanbieden. Internetprovider Planet Internet startte in 1995 met Planet.nl en in 1999 werd NU.nl opgericht.
• In de jaren '00 deden kranten meer online, maar vooral met een hun ANP-abonnement en een webredactie die korte stukjes schreef. De opkomst van mobiel en social media zorgden ervoor dat het gebruik van online nieuws en het verkeer groeide. In de VS zag je daardoor ook een opkomst van online spelers die zich helemaal focusten op gratis nieuws dat werd verspreid via social media en waarmee via advertenties geld werd verdiend. Uitgevers probeerden in eerste instantie online abonnementen te verkopen met iPad-apps waarin een pdf-versie van de papieren krant te vinden was.
• Eind jaren '00 werd de betaalmuur steeds populairder. Uitgevers gingen al hun content online publiceren en daar digitale abonnementen bij verkopen. Ook nieuwe online spelers, zoals De Correspondent en Follow The Money kozen ervoor om hun werk niet gratis weg te geven, maar geld te verdienen aan betalende lezers. Tegelijkertijd komt gratis nieuws steeds meer onder druk te staan, omdat het lastig blijkt om enkel geld te verdienen aan advertenties en het verkeer uit Google en van social media onder druk staat.

Gratis nieuws met advertenties als verdienmodel is in al deze fases onderdeel van het systeem. Het hoogtepunt daarvan lag overduidelijk in de jaren '00. Steeds meer nieuws bevindt zich tegenwoordig achter een betaalmuur. En het verdienmodel achter gratis nieuws komt door techbedrijven die AI-modellen inzetten als toegangspoort tot informatie verder onder druk te staan.

In de nieuwsbrief Media Trends van Axios zag ik twee grafieken die samen een interessant verhaal vertellen:

Aan de ene kant zie je dat het verkeer uit zoekmachines afneemt. De afname is nog relatief klein, maar wel aanwezig. De 500 grootste media- en nieuwssites in de VS zagen een daling van meer dan 15 procent van het aantal pageviews vanuit zoekmachines tussen mei 2024 en februari 2025. Dat is de periode waarin er verkeer ontstond vanuit AI-chatbots. Dat verkeer is gegroeid, maar die groei valt in het niets bij het verlies van het verkeer uit zoekmachines.

De verwachting dat het verkeer afneemt als taalmodellen zoekvragen van mensen gaan beantwoorden lijkt te kloppen. En links naar bronnen of sites bij AI-antwoorden lijken die afname niet te compenseren. Niet zo gek: als je vraag is beantwoord, waarom zou je dan nog doorklikken naar een site?

Nu hoeft dat geen probleem te zijn als het verlies aan inkomsten op een andere manier gecompenseerd kan worden, bijvoorbeeld door licentiedeals die techbedrijven sluiten met mediabedrijven voor de toegang tot hun content.

De vraag is of op termijn deze deals überhaupt nodig zijn, er is in juridisch opzicht nog steeds veel onduidelijkheid of het gebruiken van de inhoud van een website voor het beantwoorden van een vraag door een taalmodel inbreuk is op het auteursrecht. En los daarvan is ook de vraag of techbedrijven met iedereen deals gaan sluiten, waarschijnlijk niet. Partijen die er dus vroeg bij zijn, het minste geld vragen en/of het meeste waarde leveren zullen de deals binnen slepen, de rest heeft het nakijken.

En als er deals worden gesloten: compenseren die voor het verlies aan inkomsten doordat het aantal bezoekers op je site kleiner wordt? Een snelle bierviltjesberekening van A Media Operator laat zien van niet. Daarbij is uiteraard uitgegaan van een aantal aannames over de adoptie van AI-gebaseerde zoekmachines/chatbots om zoekvragen te beantwoorden en het verlies van verkeer naar sites daardoor. Het zou in de praktijk uiteindelijk allemaal reuze mee kunnen vallen, maar de eerste signalen zijn niet positief.

Zie daarbij bijvoorbeeld ook het nieuws dat Wikipedia deze week naar buiten bracht. De organisatie achter de online encyclopedie merkt dat hun infrastructuur problemen ondervindt door de grote hoeveelheid crawlers van techbedrijven en AI-startups die de site bezoeken/leegtrekken. Dat is op meerdere vlakken niet te vergelijken met een gemiddelde nieuwssite, maar laat wel zien wat het effect is van de opkomst van diensten die draaien, die steeds vaker als toegangspoort tot informatie functioneren.

Wat dit op termijn betekent is afwachten, maar het is aannemelijk dat één van de weinige opties is dat je op internet nog veel betaalmuren gaat zien dan nu het geval is. En dat er sites zijn die het simpelweg niet gaan overleven.

Kort

• Minister Bruins heeft zijn hervormingsplannen voor de landelijke publieke omroep bekendgemaakt. De ledenomroepen moeten organisatorisch gaan samenwerken in maximaal vijf omroephuizen, zoals al was uitgelekt. Wat als een grote verrassing kwam, is dat de minister taakomroep NTR, die onder meer programma's maakt op het gebied van cultuur en educatie, wil opheffen.
• Het Parool, de lokale krant van Amsterdam, heeft een nieuwe hoofdredactie: Jildou van der Bijl en Michiel Couzy. Couzy werkt al bij de krant, Van der Bijl was tot een paar jaar geleden hoofdredacteur van Linda.
• De schermtijd van Nederlandse kinderen onder de zes jaar is in een jaar tijd gedaald van 111 naar 86 minuten. Dat blijkt uit onderzoek van Netwerk Mediawijsheid.
• Spotify verhoogt de abonnementsprijzen, maar in vergelijking met de prijzen van tv-streamingdiensten valt de stijging de afgelopen jaren mee. Bij de introductie vijftien jaar geleden kostte een abonnement een tientje per maand, nu wordt dat 13 euro. Dat is ongeveer gelijk aan de totale inflatie sinds de start.
• Europese toezichthouders overwegen X een boete op te leggen van meer dan een miljard voor het overtreden van de Digital Services Act. Het platform van Elon Musk zou niet voldoende hebben opgetreden tegen de verspreiding van illegale content en desinformatie. De positie van Elon Musk als rechterhand van Trump en de relatie met de VS maken het opleggen van een boete echter extra moeilijk voor de EU.
• Donald Trump heeft aangekondigd de uitvoering van de wet die TikTok verbiedt in de VS, opnieuw met 75 dagen uit te stellen. Er is meer tijd nodig om de deal rond de overname van (een deel van) de app door een Amerikaanse partij af te ronden, zegt hij. Of die overname er ooit echt komt is de vraag; eigenaar ByteDance heeft nooit aangegeven de app ook echt te willen verkopen om te voldoen aan de wet.
  • Amazon zegt ook een bot te willen doen om TikTok over te nemen. Dat is best een logisch match: het bedrijf heeft de benodigde technische infrastructuur in huis en krijgt er het ideale verkoopkanaal bij.
• Microsoft heeft een heleboel nieuwe functies voor AI-dienst Copilot gepresenteerd. Het gaat voornamelijk om dingen die onder meer OpenAI en Google met Gemini al aanbieden en die Microsoft-klanten nu dus ook kunnen gaan gebruiken.
• Adobe maakt de mogelijkheid om videofragmenten op te lengen met behulp van generatieve AI beschikbaar in Premiere Pro. Beelden gebruiken in video's van dingen die nooit echt hebben plaatsgevonden, was daarmee nog nooit zo makkelijk voor iedereen die video's monteert.